kilka interpretacji postaw

Teraz opiszę trzy pozycje siedzące, które można często zaobserwować wśród osób, które nas otaczają. Na rysunku poniżej mężczyzna z lewej strony obrazka przedstawia pozycję bezsilności lub dużego wyczerpania. Jego sposób siedzenia jest niedbały, a głowa podparta za pomocą palca wskazującego i kciuka. Druga ręka mężczyzny opada, a wyraz twarzy jest smutny.

Rysunek. Postawa bezsilności, półpozytywna i kokietki

Źródło: Collins A., Język ciała gestów i zachowań, Klub dla Ciebie, Warszawa 2003, s. 108-109

Obie kobiety przedstawione powyżej mają splecione nogi, jest to pozycja charakterystyczna wyłącznie dla pań. Kobieta na środku wykazuje pewne zainteresowanie, ale jednocześnie jest pełna rezerwy i zachowuje bezpieczny dla siebie dystans. Z prawej strony znajduje się kobieta, której sposób siedzenia przedstawia postawę kokietki. Jej ręce są opuszczone, a jedno kolano podwinięte i wskazuje ono kierunek jej zainteresowania.[1]

            Żeby móc zinterpretować pozycję siedzącą, czy stojącą należy zwrócić uwagę też na inne gesty, czyli ułożenie dłoni czy też ramion, nóg, a nawet na inne szczegóły takie jak wypuszczanie dymu papierosowego z ust. Na następnych stronach znajduje się kilka rysunków, na których są przedstawione osoby w różnych układach. Dzięki temu będzie łatwiej wyjaśnić i zrozumieć mowę ciała. Na rysunku poniżej po lewej stronie przedstawia mężczyznę, który chce sprawiać wrażenie osoby otwartej i uczciwej – ma otwarte dłonie i stopy wysunięte do przodu, jego marynarka jest rozpięta.

Rysunek. Postawa ciała otwarta, zamknięta i wroga

Źródło: Thiel E., Komunikacja niewerbalna. Mowa ciała zdradzi więcej niż tysiąc słów,
Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 1997, s. 48

Kobieta na rysunku na wcześniejszej stronie prezentuje pozycję wrogą i zamkniętą. Siedzi pochylona do tył na krześle, ma skrzyżowane nogi, a z ramion zrobiła barierę odgradzającą ją od mężczyzny siedzącego naprzeciwko. Lewa dłoń kobiety jest przy twarzy, a jej kciuk prawdopodobnie podtrzymuje podbródek, co świadczy o krytycznym nastawieniu. Jej dłoń jest zaciśnięta w pięść, co sugeruje wrogość. Natomiast mężczyzna siedzący w środku utworzył ze swoich rąk przeszkodę w postaci wieżyczki skierowanej w dół, ostre wierzchołki budowane z palców zdradzają arogancję. Czuje się on lepszy od mężczyzny znajdującego się z jego prawej strony. Nogi tego człowieka są ułożone w pozycji amerykańskiej czwórki, co sygnalizuje gotowość i chęć ataku, jednak jest odchylony do tył to znaczy, że się kontroluje.

            Kolejny rysunek, który znajduje się poniżej widnieją gesty, które pokazują dosyć skomplikowaną sytuację.

Rysunek. Pozycja ciała zainteresowana i agresywna

Źródło: Thiel E., Komunikacja niewerbalna. Mowa ciała zdradzi więcej niż tysiąc słów,
Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 1997, s. 133

Kobieta ma wysuniętą nogę do przodu, a jej stopa jest zwrócona w stronę mężczyzny znajdującego się po lewej stronie obrazka. Podpiera ręce na biodrach, a kciukiem zahacza o pasek, co sugeruje, że jest gotowa na zaloty mężczyzny znajdującego się naprzeciwko niej. Sygnały wysyłane przez kobietę w pełni odpowiadają jej obiektowi zainteresowania, co sugeruje poprawianie przez niego krawatu. Mężczyzna, który znajduje się w środku jest na pozycji przegranej, co również pokazuje jego mowa ciała. Wnętrza dłoni są u niego zakryte, a także symbolicznie opuścił przyłbicę. Mężczyzna ten jest odwrócony od intruza i opiera się o ścianę, co w języku psychologii oznacza „agresję terytorialną”.

---

[1] Collins A., Język ciała gestów i zachowań, Klub dla Ciebie, Warszawa 2003, s. 108-109

dłonie i stopy - co o nas mówi ich układ?

Kolejna część ciała na ułożenie której należy zwrócić uwagę to dłonie. Zwracamy na nie uwagę równie często jak na oczy.

Rysunek Ułożenie dłoni

Źródło: Tkaczyk L., Komunikacja niewerbalna. Postawa mimika gest, Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 1998, s. 40-41

Na pierwszej fotografii powyższego rysunku możemy zobaczyć dłonie całkowicie przekręcone. Układ ten wskazuje skomplikowane życie uczuciowe. Wnętrza obu dłoni są zakryte, co może świadczyć o tym, że dana osoba próbuje coś zataić.

Drugi przykład prezentuje osobą szukającą oparcia. Można tutaj zauważyć, że palec wskazujący znajduje się w zaciśniętej dłoni drugiej ręki. Rozmówca w ten sposób wysyła nam sygnał, że nie wie, co ma dalej powiedzieć.

Dłonie przedstawione na trzecim miejscu ukazują łagodnie pocierające się opuszki palców. Takie ruchy, przy dowolnej pozycji dłoni, wskazują, że dana osoba czuje się w kłopotliwej sytuacji, czy też nie chce się angażować w jakąś sprawę, która nie jest po jej myśli.

Ostatni obrazek rys.14 przedstawia dłonie schowane za plecami, gdy jedna dłoń podtrzymuje drugą zaciśniętą w pięść w nadgarstku. Tutaj zaciśnięta dłoń oznacza, że rozmowa ma nieprzyjemny przebieg. Pozycja ta jest odniesieniem do ukrytej broni, gotowej uderzyć w każdej chwili.[1]

Kolejnym ważnym aspektem w mowie ciała jest ułożenie nóg i stóp. Są to części ciała najbardziej oddalone od mózgu, dlatego ludzie nie zdają sobie do końca sprawy, co one robią. Ludzie są najmniej świadomi swoich nóg, a niemal zupełnie nieświadomi tego, co robią ich stopy. Nogi i stopy są zatem kluczowym nośnikiem informacji o zachowaniu i postawie. Większość ludzi w trakcie kłamania nie jest świadoma swoich stóp. Zauważył to psycholog Paul Ekman, który zaobserwował, że wtedy ludzie częściej poruszają dolną częścią ciała. Obserwując nogi można również dowiedzieć się, czy rozmówca chce dalej rozmawiać, czy pragnie uciec. Pozycja otwarta, czyli nieskrzyżowane nogi świadczy o otwartości lub dominującej postawie, natomiast pozycja ze skrzyżowanymi nogami wyraża zamknięcie i niepewność.[2]

Rysunek. Wymowa nóg

Źródło: Collins A., Język ciała gestów i zachowań, Klub dla Ciebie, Warszawa 2003, s. 110-111

Na pierwszej pozycji na rysunku nr 15 znajdują się stopy skierowane do środka. Są one charakterystyczne dla osób sumiennych i punktualnych. Te osoby jednak wykazują bardzo mało inicjatywy i wolą łatwe i sprawdzone sposoby postępowania. Ludzie, którzy ustawiają tak stopy cenią rozsądek oraz są dobrymi pracownikami. Szefowie powierzają im odpowiedzialne zadania, ale na gruncie towarzyskim takie osoby odnoszą niewiele sukcesów.

Na drugim miejscu znajdują się stopy w pozycji rozchylonej. Osoby, które tak układają stopy są dynamiczne i zdecydowane, nie zwracają uwagi na szczegóły. Takie ułożenie stóp jest charakterystyczne dla ludzi aktywnych, lubiących udzielać rad. Osoby te okazują sympatię lub antypatię spontanicznie, nie znoszą sprzeciwów.

Kolejne ustawienie to położenie stopy na stopę. Osoby, które tak robią są niezależne, a na ich zmianę przekonań i uczuć nic nie może wpłynąć. Ludzie, którzy ustawiają tak stopy nie znoszą przymusów społecznych, ani towarzyskich. Są optymistami, lubianymi i podziwianymi przez otoczenie.

Na czwartej pozycji widoczne jest założenie nogi na nogę, które jest charakterystyczne zazwyczaj dla pań. Ludzie, którzy ustawiają tak nogi są ambitni, a nawet skłonni do pychy. Lubią przyjmować pozę osoby mądrej, doświadczonej i przyjaznej dla innych. Osoby tak siedzące potrafią wyegzekwować to, co im się należy, a także wszelkie przeszkody, na które trafiają na swojej drodze sprawiają, że stają się bardziej bojowe. Jeżeli do tej pozycji dołożymy skrzyżowane ręce oznacza to, że osoba taka nie chce brać udziału w rozmowie. W środowisku biznesowym osoba tak siedząca wypowiada krótsze zdania, odrzuca wiele ofert i zapamiętuje o wiele mniej szczegółów rozmowy niż osoba siedząca w pozycji otwartej.

Na przedostatniej pozycji znajdują się stopy złączone charakterystyczne dla osób skłonnych do refleksji. Tacy ludzie się dokładni i solidni, ale skryci. Osoby tak siedzące tworzą pewien dystans między sobą i innymi, a przez co też skrywają swoje uczucia.

Ostatnia para nóg przedstawi stopy skrzyżowane i cofnięte, które mówią o danej osobie, że jest zrównoważona i konsekwentna. Ludzie tak siedzący nie lubią gwałtownej ekspresji, instynktownie stronią od wszystkiego, co jest związane z bałaganem i prostotą. Osoby te są sympatyczne, lubiane przez otoczenie i potrafią odnaleźć się w każdej sytuacji.[3]

Jeżeli ludzie są zainteresowani drugą osobą lub rozmową wysuwają jedną stopę do przodu, aby zmniejszyć dzielący ich dystans. Jeżeli ludzie czują niechęć lub nie są zainteresowani, cofają stopy, zwykle pod krzesło.

Stopy wyraźnie mówią o tym dokąd dana osoba podąża oraz kogo darzy sympatią. Kobiety nie powinny podczas spotkań biznesowych zakładać nogi na nogę ponieważ rozprasza to mężczyzn i nie będą oni dokładnie pamiętać przekazu kobiety. Na spotkaniach towarzyskich można eksponować nogi, natomiast w pracy nie należy tego robić. Mężczyźni siedząc powinni trzymać kolana razem podobnie jak panie.

---

[1] Collins A., Język ciała gestów i zachowań, Klub dla Ciebie, Warszawa 2003, s. 93-94

[2] Pease A., Pease B., Mowa ciała, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2010, s. 253-255

[3] Collins A., Język ciała gestów i zachowań, Klub dla Ciebie, Warszawa 2003, s. 110-111

Mówi się, że oczy są zwierciadłem duszy.

 Oczy zdradzają o czym myślimy i czy sobie coś przypominamy, czy kłamiemy. Wiadome jest, że wraz ze zmianą nastroju zmienia się wyraz oczu. Za pomocą oczu można wyrazić strach, gniew, radość, zdziwienie oraz smutek. Również z wyrazu oczu można wnioskować o stanie zdrowia.[1] Za pomocą oczu człowiek pochłania otaczający go świat. W nich również odbija się świat wewnętrzny ludzi. Gdy ktoś mruży oczy, może to oznaczać, że jest krótkowzroczny, ale również może oznaczać to, że osoba ta jest podstępna, albo nawet niebezpieczna. Osoby, które są skłonne do mrużenia oczu mogą być również bojaźliwe lub jest to ich sposób zamykania się w sobie. Natomiast oczy szeroko otwarte to przede wszystkim oznaka naiwności. Takie spojrzenie jest charakterystyczne dla dzieci. Mówi się także o wzroku jasnym otwartym, o spojrzeniu miękkim czy sennym. Są ludzie o oczach smutnych, chytrych, pustych a nawet zimnych. Hess w swojej książce
The Tell-Tale Eye „pisze, że oczy mogą dawać najbardziej odkrywcze i prawdziwe komunikaty spośród wszystkich, jakie docierają do naszych mózgów, ponieważ są centralnym punktem naszych organizmów, a źrenice działają niezależnie.”[2]

Oczy mężczyzn są bardzo wrażliwe na strach, wstręt i gniew, ich oczy wtedy reagują gwałtownie i spontanicznie. Natomiast kobiety wzrokiem wyrażają znacznie szerszą gamę doznań, ponieważ są one z natury wrażliwsze i subtelniejsze.
Na Uniwersytecie Cambridge Simon Baron-Cohen przeprowadził badanie polegające na pokazywaniu ludziom wąskiego paska fotografii z widocznymi tylko oczami. Badani mieli za zadanie określenie stanu psychicznego przymiotnikami typu przyjazny, zrelaksowany, wrogi i zaniepokojony osoby przedstawionej na fotografii. Badanie wykazało, że mężczyźni odpowiedzieli poprawnie na 19 z 25 przypadków, natomiast kobiet w 22 na 25.  Kobiety o wiele lepiej odczytują sygnały, jakie wysyłają oczy.[3]

Rysunek. Kierunek patrzenia a zachowanie

Źródło: Tkaczyk L., Komunikacja niewerbalna. Postawa mimika gest, Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 1998, s. 33

            Kiedy człowiek spogląda w górę na lewo, to oznacza, że czerpie wtedy informacje z pamięci wzrokowej. Spoglądanie w górę na prawo wiąże się z informacjami wizualnymi. Kiedy człowiek kieruje wzrok na lewo na wysokości lewego ucha, to świadczy o tym, że korzysta z pamięci słuchowej, czy też próbuje sobie coś przypomnieć. Natomiast spojrzenie w prawą stronę, w kierunku prawego ucha świadczy o tym, że człowiek tworzy dźwięki lub melodie, albo też próbuje coś zmyślić. Kierowanie wzroku w lewo w dół, świadczy o tym, że dana osoba prowadzi dialog wewnętrzny. Spoglądanie w prawo, w dół świadczy o myślach kinestetycznych.
Kiedy człowiek spogląda w górę to oznacza, że jest pochłonięty wewnętrzną rozmową przez przypominanie sobie lub zmyślanie.[4]

Patrząc prosto w oczy rozmówcy nawiązujemy prawdziwe porozumienie. Niektórzy czują się swobodnie, a inni są skrępowani, gdy ktoś patrzy się im w oczy. Wiąże się to z tym, jak długo ludzie patrzą sobie w oczy i podtrzymują kontakt wzrokowy. Podczas rozmowy przeciętny kontakt wzrokowy waha się od 25% do 100%. Kiedy jakaś osoba mówi, to utrzymuje kontakt wzrokowy przez 40-60% czasu trwania rozmowy, natomiast słuchacz przez 80% czasu. W celu utrzymania dobrych stosunków podczas rozmowy powinno się utrzymywać kontakt wzrokowy od 60 do 70% czasu trwania rozmowy. Jednak długość spojrzenia jest również uwarunkowana kulturowo, będąc w Japonii najbezpieczniej jest odwzajemniać spojrzenia przesyłane przez miejscowych.[5]

Twarz wyraża siedem podstawowych emocji, można je rozpoznać zwracając uwagę na pracę mięśni, wyraz oczu, a także ułożenie brwi i ust. Na przykład u osoby odczuwającej radość pojawiają się drobne zmarszczki, a w oku można dostrzec charakterystyczny błysk. Ludzie potrafią manipulować mięśniami ust, dlatego tak łatwo jest im udawać uśmiech, ale oczy nie oszukują, wtedy nie pojawia się w nich specyficzny błysk. Z twarzy możemy również wyczytać emocje takie jak zaskoczenie, smutek, strach, gniew a nawet odrazę i pogardę. Mimo, że liczba emocji, jaką potrafi wyrazić twarz, jest ograniczona to jednak na podstawie innych elementów mowy ciała może powstać złożony obraz emocji.[6]

Ludzie chcąc poprawnie rozszyfrować czyjeś zamaskowane emocje powinni zwracać uwagę na subtelne znaki zwane mikroekspresjami. Często to pierwsza reakcja danej osoby mówi o wiele więcej niż użyte później słowa. Emocje nie jest łatwo ukryć, ale gdy słuchacze są zbyt pochłonięci wypowiadanymi przez drugą osobę słowami pomijają wtedy, co pokazuje postawa i twarz danej osoby.

---

[1] Collins A., Język ciała gestów i zachowań, Klub dla Ciebie, Warszawa 2003, s. 30

[2] Pease A.,  Mowa ciała. Jak odczytywać myśli innych ludzi z ich gestów, Jedność, Kielce 2001, s. 94

[3] Pease A., Pease B., Mowa ciała, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2010, s. 208

[4] Thomson P., Sposoby komunikacji interpersonalnej, Zysk i S-ka, Poznań 1998, s. 57

[5] Pease A., Pease B., Mowa ciała, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2010, s. 213-214

[6] Chrzanowska A., Z emocjami do twarzy, „Charaktery” nr 6/2010, s. 45

Rodzaje emocji

W celu omówienia rodzaju emocji, należy zwrócić uwagę najpierw na to,
że emocje dzielimy na pierwotne i wtórne. Jak zauważa J. Panksepp istnieją trzy kategorie zjawisk o różnym poziome złożoności:

1. Najprostsze reakcje emotywne, prawie automatyczne jak na przykład wstręt, głód, trwają tyle, ile wywołujące je warunki
2. Emocje, które mają w swym podłożu pobudzenie tensometrycznych mechanizmów mózgowych, dzięki temu stany i ich konsekwencje mogą trwać dłużej od wzbudzających ich bodźców
3. Systemy odpowiedzialne za różne uczucia wyższe, które zostają uwewnętrznione, jako stany subiektywne i przez to można je badać tylko u ludzi.[1]

„Innym przykładem są analizy K. Scherera, który wprowadza pojęcie emocji modalnych.

Według tego autora kryteriami wskazującymi na „podstawowość” emocji są:

a)      nazwa werbalna (większość emocji uznawanych za podstawowe ma swoje nazwy we wszystkich głównych językach świata; badania przeprowadzone w 37 krajach wskazują na istnienie siedmiu podstawowych emocji: gniewu, strachu, smutku, radości, wstrętu, wstydu i winy. (…))

b)      mimiczne wyrazy emocji

c)      sytuacje wywołujące emocje (to jest określone sytuacje lub zdarzenia wywołują podobne reakcje w różnych kręgach kulturowych; nie tyle jednak sytuacje są uniwersalne, ile uniwersalne są wzorce wyrażające ich oceny, znaczenie pewnych wydarzeń dla człowieka. W tym sensie uniwersalne są pewne strukturalne, transakcyjne cechy znaczeń sytuacyjnych, jak utrata, niebezpieczeństwo, gratyfikacja, niesprawiedliwość).”[2]

Natomiast Dan Hill zaprezentował sześć podstawowych emocji, a każdą z nich dodatkowo rozbił na dwa warianty – reprezentuje to tabela na następnej stronie, wariant bardziej intensywny znajduje się w górnym wierszu, a mniej intensywny w dolnym wierszu.

Tabela. Podział Emocji ze względu na intensywność

Radość	Zdumienie	Wściekłość	Wstręt	Żal	Przerażenie
SZCZĘŚCIE	ZASKOCZENIE	GNIEW	ODRAZA	SMUTEK	STRACH
Satysfakcja	Ciekawość	Rozdrażnienie	Nuda	Melancholia	Zmartwienie

Źródło: Hill D., Emocjonomika – wykorzystanie emocji a sukces w biznesie, Dom Wydawniczy REBIS,
Poznań 2010, s. 110

Podobny podział emocji przedstawił Plutchik, jednak on przyjął 8 pierwotnych wzorców zachowań. W porównaniu do podziału Dana Hilla przyjął on zarówno emocje bardziej intensywne jak i mniej za podstawowe. Tabela poniżej przedstawia podstawowe emocje według Plutchika oraz jego ich interpretacje.

Tabela. Podstawowe wzorce zachowań a podstawowe emocje w interpretacji Plutchika

PROTOTYPWE WZRORCE ZACHOWANIA	EMOCJA PODSTAWOWA
Inkorporacja – zachowanie związane z pożywieniem lub akceptacją bodźców ze świata zewnętrznego, korzystnych dla organizmu	Akceptacja
Odrzucenie – zachowania prowadzące do pozbycia się tego, co jest szkodliwe, ale już zostało wchłonięte	Wstręt
Ochrona – zachowanie zmierzające do unikania niebezpieczeństwa lub szkody, obejmuje wycofywanie się, walkę czy jakąkolwiek inną formę zwiększającą dystans między organizmem a źródłem zagrożenia	Lęk
Niszczenie (destrukcja) – zachowanie na rzecz likwidacji przeszkód uniemożliwiających zaspokojenie potrzeby	Gniew
Rozmnażanie (reprodukcja) – zachowanie może przejawiać się w postaci przybliżenia się do innych, związania z innymi,	Radość
Reintegracja - reakcja na utratę czegoś ważnego lub przyjemnego, zmierza do odzyskania utraconego obiektu przez szukanie więzi z nowym obiektem	Smutek
Orientacja – reakcja na kontakt z obiektem nowym, obcym albo o nieznanej jeszcze wartości	Zaskoczenie (zdziwienie)
Eksploracja - zachowanie zmierzające do rozpoznania danego środowiska	Antycypacja (oczekiwanie) albo cierpliwość

Źródło: Gasiul H., Teorie emocji i motywacji, rozważania psychologiczne,

Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2002, s. 40

„Na podstawie wyróżnionych cech emocji (to jest intensywność, bipolarność, podobieństwo) Plutchik zaprezentował także tak zwaną bryłę emocji (…). Emocje podstawowe znajdują się na obwodzie koła u góry bryły. Wszystkie emocje rozłożone są według zasady przeciwstawności (na przykład żal, jako przeciwstawność ekstazy) oraz intensywności albo pobudzenia (u góry znajdują się emocje intensywne, jak na przykład wstręt, żal, na samym dole bryły emocje o niskiej intensywności, jak na przykład nuda). Ponadto emocje ułożone bliżej siebie są bardziej do siebie podobne.”[3]

Rysunek Prymarne diady utworzone przez połączenie graniczących ze sobą

podstawowych emocji - teoria Plutchika

Źródło: Gasiul H., Teorie emocji i motywacji, rozważania psychologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2002, s. 41

Rysunek Wielowymiarowy model emocji Plutchika

Źródło: Gasiul H., Teorie emocji i motywacji, rozważania psychologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2002, s. 42

            W celu poznania emocji pochodnych należy przyjrzeć się wykresowi Sensory Logic, która rozmieściła podstawowe emocje poziomo i po przekątnej. „Każda z nich jest rezultatem połączenia dwóch emocji głównych. (…) Na przykład, aby zrozumieć, w jaki sposób powstaje oburzenie, musimy odnaleźć oburzenie w jednym z białych okienek oznaczających emocje drugiego rzędu. Następnie szukamy odpowiadającej mu emocji pierwszego rzędu w szarym okienku powyżej na osi poziomej. W tym przypadku to gniew. Kolejnym zadaniem jest lokalizacja drugiej głównej emocji, która znajduje się w szarym okienku na lewo od oburzenia. W ten sposób odnajdujemy zaskoczenie. W rezultacie wykres pomaga spostrzec, że oburzenie jest swoistą mieszanką gniewu i zaskoczenia. (…) Warto zauważyć, że spośród trzydziestu wymienionych emocji tylko siedem można zakwalifikować, jako pozytywne. Dwie inne – zaskoczenie i nostalgia – mają charakter neutralny.”[4]

Źródło: Hill D., Emocjonomika – wykorzystanie emocji a sukces w biznesie, Dom Wydawniczy REBIS,

Poznań 2010, s. 112

Na podstawie tabeli powyżej możemy podzielić emocje na wewnętrzne
i zewnętrzne. Emocje wewnętrzne to takie, „które skierowane są do wewnątrz lub wywoływane przez osobę, która ich doświadcza. Mają zwykle związek z samooceną lub sposobem, w jaki reagujemy na zmieniające się okoliczności, opierając się na naszych oczekiwaniach w stosunku do danej sytuacji.”[5] Zaliczamy do nich:

• zachwyt – przypływ szczęścia w wyniku nagłej poprawy samopoczucia;
• dumę – wzrost samooceny w rezultacie osobistego lub wspólnego osiągnięcia;
• ponurość – czerpanie perwersyjnej przyjemności z trudnych lub budzących odrazę okoliczności;
• nostalgię – pragnienie powrotu do szczęśliwszej sytuacji;
• poczucie winy – czerpanie przyjemności ze świadomie złego postępowania;
• zakłopotanie – poczucie dyskomfortu w danej sytuacji;
• trwogę  – mieszanka zdziwienia, przerażenia i szacunku;
• pogardę – lekceważenie obiektu postrzeganego, jako gorszy;
• posępność – poczucie goryczy i dystansu spowodowane rozczarowaniem;
• żal – cierpienie z powodu popełnionego błędu lub niepowetowanej straty;
• wstyd – dezaprobata dla czyjegoś zachowania;
• rozpacz – utrata nadziei lub wiary w siebie.[6]

Emocje zewnętrzne – „są z kolei wywoływane przez przyczynę zewnętrzną lub skierowane na zewnątrz – głównie na inne osoby. Najczęściej wynikają
z zainteresowania pozycją i powodzeniem innych ludzi, szczególnie w celu
w porównaniu z własną sytuacją.”[7] Wśród nich występują:

• ulga – przyjemność z zakończenia lub poprawy nieprzyjemnej sytuacji;
• chęć zemsty – zamiar ukarania, niekoniecznie zrealizowany;
• tęsknota – nadzieja w połączeniu ze smutkiem z powodu nikłej szansy spełnienia pragnienia;
• nadzieja – wiara w spełnienie pragnienia oraz obawa, że tak się nie stanie;
• rozczarowanie – uświadomienie, że wysiłek nie przyniesie spodziewanej nagrody;
• zaniepokojenie – niezdolność uniknięcia czyhającego niebezpieczeństwa;
• rozżalenie – niezadowolenie z czyjegoś powodzenia;
• zawiść – pragnienie tego, co posiadają inni;
• zazdrość – poczucie irytacji związane z utratą uczucia;
• pruderia – przesadna (często fałszywa) przyzwoitość;
• boleść – silne niezadowolenie z powodu wypadków, które pogarszają samopoczucie.[8]

---

[1] Gasiul H., Teorie emocji i motywacji, rozważania psychologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2002, s. 37-38

[2] Tamże, s. 38

[3] Gasiul H., Teorie emocji i motywacji, rozważania psychologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2002, s. 41

[4] Hill D., Emocjonomika – wykorzystanie emocji a sukces w biznesie, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2010, s. 111-113

[5] Hill D., Emocjonomika – wykorzystanie emocji a sukces w biznesie, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2010, s.114

[6] Tamże, s. 113

[7] Hill D., Emocjonomika – wykorzystanie emocji a sukces w biznesie, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2010, s.114

[8] Tamże, s. 113