Rodzaje emocji

W celu omówienia rodzaju emocji, należy zwrócić uwagę najpierw na to,
że emocje dzielimy na pierwotne i wtórne. Jak zauważa J. Panksepp istnieją trzy kategorie zjawisk o różnym poziome złożoności:

1. Najprostsze reakcje emotywne, prawie automatyczne jak na przykład wstręt, głód, trwają tyle, ile wywołujące je warunki
2. Emocje, które mają w swym podłożu pobudzenie tensometrycznych mechanizmów mózgowych, dzięki temu stany i ich konsekwencje mogą trwać dłużej od wzbudzających ich bodźców
3. Systemy odpowiedzialne za różne uczucia wyższe, które zostają uwewnętrznione, jako stany subiektywne i przez to można je badać tylko u ludzi.[1]

„Innym przykładem są analizy K. Scherera, który wprowadza pojęcie emocji modalnych.

Według tego autora kryteriami wskazującymi na „podstawowość” emocji są:

a)      nazwa werbalna (większość emocji uznawanych za podstawowe ma swoje nazwy we wszystkich głównych językach świata; badania przeprowadzone w 37 krajach wskazują na istnienie siedmiu podstawowych emocji: gniewu, strachu, smutku, radości, wstrętu, wstydu i winy. (…))

b)      mimiczne wyrazy emocji

c)      sytuacje wywołujące emocje (to jest określone sytuacje lub zdarzenia wywołują podobne reakcje w różnych kręgach kulturowych; nie tyle jednak sytuacje są uniwersalne, ile uniwersalne są wzorce wyrażające ich oceny, znaczenie pewnych wydarzeń dla człowieka. W tym sensie uniwersalne są pewne strukturalne, transakcyjne cechy znaczeń sytuacyjnych, jak utrata, niebezpieczeństwo, gratyfikacja, niesprawiedliwość).”[2]

Natomiast Dan Hill zaprezentował sześć podstawowych emocji, a każdą z nich dodatkowo rozbił na dwa warianty – reprezentuje to tabela na następnej stronie, wariant bardziej intensywny znajduje się w górnym wierszu, a mniej intensywny w dolnym wierszu.

Tabela. Podział Emocji ze względu na intensywność

Radość	Zdumienie	Wściekłość	Wstręt	Żal	Przerażenie
SZCZĘŚCIE	ZASKOCZENIE	GNIEW	ODRAZA	SMUTEK	STRACH
Satysfakcja	Ciekawość	Rozdrażnienie	Nuda	Melancholia	Zmartwienie

Źródło: Hill D., Emocjonomika – wykorzystanie emocji a sukces w biznesie, Dom Wydawniczy REBIS,
Poznań 2010, s. 110

Podobny podział emocji przedstawił Plutchik, jednak on przyjął 8 pierwotnych wzorców zachowań. W porównaniu do podziału Dana Hilla przyjął on zarówno emocje bardziej intensywne jak i mniej za podstawowe. Tabela poniżej przedstawia podstawowe emocje według Plutchika oraz jego ich interpretacje.

Tabela. Podstawowe wzorce zachowań a podstawowe emocje w interpretacji Plutchika

PROTOTYPWE WZRORCE ZACHOWANIA	EMOCJA PODSTAWOWA
Inkorporacja – zachowanie związane z pożywieniem lub akceptacją bodźców ze świata zewnętrznego, korzystnych dla organizmu	Akceptacja
Odrzucenie – zachowania prowadzące do pozbycia się tego, co jest szkodliwe, ale już zostało wchłonięte	Wstręt
Ochrona – zachowanie zmierzające do unikania niebezpieczeństwa lub szkody, obejmuje wycofywanie się, walkę czy jakąkolwiek inną formę zwiększającą dystans między organizmem a źródłem zagrożenia	Lęk
Niszczenie (destrukcja) – zachowanie na rzecz likwidacji przeszkód uniemożliwiających zaspokojenie potrzeby	Gniew
Rozmnażanie (reprodukcja) – zachowanie może przejawiać się w postaci przybliżenia się do innych, związania z innymi,	Radość
Reintegracja - reakcja na utratę czegoś ważnego lub przyjemnego, zmierza do odzyskania utraconego obiektu przez szukanie więzi z nowym obiektem	Smutek
Orientacja – reakcja na kontakt z obiektem nowym, obcym albo o nieznanej jeszcze wartości	Zaskoczenie (zdziwienie)
Eksploracja - zachowanie zmierzające do rozpoznania danego środowiska	Antycypacja (oczekiwanie) albo cierpliwość

Źródło: Gasiul H., Teorie emocji i motywacji, rozważania psychologiczne,

Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2002, s. 40

„Na podstawie wyróżnionych cech emocji (to jest intensywność, bipolarność, podobieństwo) Plutchik zaprezentował także tak zwaną bryłę emocji (…). Emocje podstawowe znajdują się na obwodzie koła u góry bryły. Wszystkie emocje rozłożone są według zasady przeciwstawności (na przykład żal, jako przeciwstawność ekstazy) oraz intensywności albo pobudzenia (u góry znajdują się emocje intensywne, jak na przykład wstręt, żal, na samym dole bryły emocje o niskiej intensywności, jak na przykład nuda). Ponadto emocje ułożone bliżej siebie są bardziej do siebie podobne.”[3]

Rysunek Prymarne diady utworzone przez połączenie graniczących ze sobą

podstawowych emocji - teoria Plutchika

Źródło: Gasiul H., Teorie emocji i motywacji, rozważania psychologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2002, s. 41

Rysunek Wielowymiarowy model emocji Plutchika

Źródło: Gasiul H., Teorie emocji i motywacji, rozważania psychologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2002, s. 42

            W celu poznania emocji pochodnych należy przyjrzeć się wykresowi Sensory Logic, która rozmieściła podstawowe emocje poziomo i po przekątnej. „Każda z nich jest rezultatem połączenia dwóch emocji głównych. (…) Na przykład, aby zrozumieć, w jaki sposób powstaje oburzenie, musimy odnaleźć oburzenie w jednym z białych okienek oznaczających emocje drugiego rzędu. Następnie szukamy odpowiadającej mu emocji pierwszego rzędu w szarym okienku powyżej na osi poziomej. W tym przypadku to gniew. Kolejnym zadaniem jest lokalizacja drugiej głównej emocji, która znajduje się w szarym okienku na lewo od oburzenia. W ten sposób odnajdujemy zaskoczenie. W rezultacie wykres pomaga spostrzec, że oburzenie jest swoistą mieszanką gniewu i zaskoczenia. (…) Warto zauważyć, że spośród trzydziestu wymienionych emocji tylko siedem można zakwalifikować, jako pozytywne. Dwie inne – zaskoczenie i nostalgia – mają charakter neutralny.”[4]

Źródło: Hill D., Emocjonomika – wykorzystanie emocji a sukces w biznesie, Dom Wydawniczy REBIS,

Poznań 2010, s. 112

Na podstawie tabeli powyżej możemy podzielić emocje na wewnętrzne
i zewnętrzne. Emocje wewnętrzne to takie, „które skierowane są do wewnątrz lub wywoływane przez osobę, która ich doświadcza. Mają zwykle związek z samooceną lub sposobem, w jaki reagujemy na zmieniające się okoliczności, opierając się na naszych oczekiwaniach w stosunku do danej sytuacji.”[5] Zaliczamy do nich:

• zachwyt – przypływ szczęścia w wyniku nagłej poprawy samopoczucia;
• dumę – wzrost samooceny w rezultacie osobistego lub wspólnego osiągnięcia;
• ponurość – czerpanie perwersyjnej przyjemności z trudnych lub budzących odrazę okoliczności;
• nostalgię – pragnienie powrotu do szczęśliwszej sytuacji;
• poczucie winy – czerpanie przyjemności ze świadomie złego postępowania;
• zakłopotanie – poczucie dyskomfortu w danej sytuacji;
• trwogę  – mieszanka zdziwienia, przerażenia i szacunku;
• pogardę – lekceważenie obiektu postrzeganego, jako gorszy;
• posępność – poczucie goryczy i dystansu spowodowane rozczarowaniem;
• żal – cierpienie z powodu popełnionego błędu lub niepowetowanej straty;
• wstyd – dezaprobata dla czyjegoś zachowania;
• rozpacz – utrata nadziei lub wiary w siebie.[6]

Emocje zewnętrzne – „są z kolei wywoływane przez przyczynę zewnętrzną lub skierowane na zewnątrz – głównie na inne osoby. Najczęściej wynikają
z zainteresowania pozycją i powodzeniem innych ludzi, szczególnie w celu
w porównaniu z własną sytuacją.”[7] Wśród nich występują:

• ulga – przyjemność z zakończenia lub poprawy nieprzyjemnej sytuacji;
• chęć zemsty – zamiar ukarania, niekoniecznie zrealizowany;
• tęsknota – nadzieja w połączeniu ze smutkiem z powodu nikłej szansy spełnienia pragnienia;
• nadzieja – wiara w spełnienie pragnienia oraz obawa, że tak się nie stanie;
• rozczarowanie – uświadomienie, że wysiłek nie przyniesie spodziewanej nagrody;
• zaniepokojenie – niezdolność uniknięcia czyhającego niebezpieczeństwa;
• rozżalenie – niezadowolenie z czyjegoś powodzenia;
• zawiść – pragnienie tego, co posiadają inni;
• zazdrość – poczucie irytacji związane z utratą uczucia;
• pruderia – przesadna (często fałszywa) przyzwoitość;
• boleść – silne niezadowolenie z powodu wypadków, które pogarszają samopoczucie.[8]

---

[1] Gasiul H., Teorie emocji i motywacji, rozważania psychologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2002, s. 37-38

[2] Tamże, s. 38

[3] Gasiul H., Teorie emocji i motywacji, rozważania psychologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2002, s. 41

[4] Hill D., Emocjonomika – wykorzystanie emocji a sukces w biznesie, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2010, s. 111-113

[5] Hill D., Emocjonomika – wykorzystanie emocji a sukces w biznesie, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2010, s.114

[6] Tamże, s. 113

[7] Hill D., Emocjonomika – wykorzystanie emocji a sukces w biznesie, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2010, s.114

[8] Tamże, s. 113