„Każdy wie, czym jest emocja, dopóki nie prosić go o definicję”

W celu zrozumienia funkcjonowania i właściwości emocji należy najpierw wyjaśnić, czym jest emocja. Nie jest to jednak łatwe. Bardzo dobrze opisują to słowa B.Fehr oraz J. Russell „Każdy wie, czym jest emocja, dopóki nie prosić go o definicję”[1].

Słowo emocja pochodzi od łacińskich słów „e” – oznaczającego „z” oraz „movere”, które oznacza „poruszać się”. „Określenie »e movere« miało początkowo znaczyć wyprowadzanie się z jednego miejsca i przenoszenie się na inne – czyli wskazywało po prostu na migrację. Przy takiej interpretacji emocje oznaczałyby wchodzenie poza stan dotychczasowy, ustalony, typowy (…) albo pewnego rodzaju zakłócenie dotychczasowego stanu rzeczy. Dlatego według The New International Webster’s Comprehensive Dictionary (…) emocja to »niezwykłe lub zakłócające poruszenie« lub szczerzej – każdy wyraźny objaw (manifestacja) albo zakłócenie (disturbance) świadome lub nieświadome, zazwyczaj mimowolne i często prowadzące do kompleksowych zmian cielesnych i zachowań”[2]

Emocje można przedstawić również, jako wytworzenie odpowiedniego stanu wewnętrznego, który głęboko ingeruje na sposób działania oraz reagowania organizmu. Przestawia to definicja, która opisuje emocje, jako „wartościujący stan skupienia
na szczególnym obiekcie intencjonalnym – osobie, wydarzeniu lub stanie interesów”[3]

K. Oatley oraz J.M. Jenkis podały także swoją roboczą definicję emocji, która brzmi:

„1. Emocja spowodowana jest zazwyczaj przez świadome lub nieświadome wartościowanie przez podmiot jakiegoś zdarzenia, jako istotnego dla jakiejś ważnej dla niego sprawy (koncern) (celu); emocja odczuwana jest, jako pozytywna, jeżeli zdarzenie sprzyja tej sprawie, a jako negatywna,
jeżeli ją utrudnia.

1.    Rdzeniem emocji jest gotowość do działania i posuwanie (prompting) planów;

konkretna emocja nadaje priorytet jednemu lub kilku rodzajom działania, narzucając poczucie ich pilności – może, więc zakłócać alternatywne procesy umysłowe lub działania albo rywalizować z nimi. Odmienne typy gotowości tworzą odmienne wyjściowe zarysy relacji z innymi.

2. Konkretna emocja jest zazwyczaj doznawana, jako odrębny typ stanu umysłowego, któremu niekiedy towarzyszą lub następują po nim zmiany somatyczne, akty ekspresji i działania.”[4]

Natomiast w psychologii możemy spotkać zarówno definicję Younga, który definiuje emocje, jako „nagły zakłócający proces albo stan, który powstaje w psychologicznej sytuacji, a który objawia się sygnalizowanymi zmianami w mięśniach gładkich, gruczołach i w całym zachowaniu”[5], a także coraz częściej jest przyjmowana taka definicja: „emocja jest złożonym zespołem zmian cielesnych
i psychicznych, obejmujących pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy poznawcze i reakcje behawioralne wykonywane w odpowiedzi na sytuację, spostrzeganą, jako ważna dla danej osoby.”[6]

Jak zauważa Dan Hill w swojej książce Emocjonomika – wykorzystanie emocji
a sukces w biznesie „w każdej emocji można wyróżnić trzy elementy:

• czucie – które obejmuje odczucia fizyczne, w tym chemiczne procesy zachodzące w mózgu;
• myślenie – dotyczy świadomej lub intuicyjnej oceny wartości danej myśli;
• działanie – reakcje ekspresywne (na przykład uśmiech lub niezadowolenie) a także zachowania naśladowcze (na przykład instynkt „walcz lub uciekaj”).

Czasami w skład emocji wchodzi także element sensoryczny:

• odczuwanie zmysłowe – obrazy, dźwięki i tym podobne, które wywołują reakcje emocjonalne.”[1]

Każda z tych definicji jest różna i inaczej obrazuje, czym jest emocja, jak widać każda osoba może inaczej ją postrzegać. Z rozwojem nauki przyjmuje się coraz to inne definicje żeby dogłębniej wyjaśnić, czym ona jest, jednak nie ma jednego uniwersalnego pojęcia.

Należy przyjrzeć się tutaj też teorii emocji, jakie między innymi zaprezentowali Arystoteles (IV w.p.n.e) i Karol Darwin, którzy byli prekursorami psychologii emocji.

Arystoteles powiązał emocje (afekty) z działaniem i ich zależność od przekonań, które umieścił w swoim dziele Retoryka. Opisał w nim jak tworzy się argumenty życiowe, w szczególności te, które dotyczą decyzji życiowych.

Jego zdaniem obowiązują trzy zasady ogólne:

1. Jest bardziej prawdopodobne, że słuchacz uwierzy osobie dobrej niż złej;
2. Ludzie zostają przekonani, gdy wypowiedź porusza ich emocje;
3. Ludzi przekonują argumenty, które ukazują pozorną prawdę lub prawdę na dany temat.

Zainteresowanie emocjami przez Arystotelesa wiązało się z tym, że mowa jest sprawą osobistą. Uważa on, że gdy mówimy do kogoś i chcemy go przekonać o swoich racjach, musimy go znać, jego wartości i jaki wpływ na niego może mieć mówienie.

Arystoteles rozważa każdą emocję w kategoriach poznawczych, rozkłada
na części, które znamy i im wierzymy. Dzieli emocje na przyjemne i nieprzyjemne,
a także mówi, że emocje zawierają bodziec do działania. Uważa, że emocje mają skutki natury poznawczej, czyli są oparte na wartościowaniu zdarzeń i wpływają na przyszłe sądy.[2]

Kolejnym teoretykiem psychologii emocji, a zarazem centralną postacią nowożytnej biologii jest Karol Darwin, który napisał książkę – O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt (1872r.). Zainteresowaniem Darwina nie były emocje jako takie, ale ekspresja emocji. Założył, że emocje pełnią ważną funkcję w naszym przetrwaniu, a także, że ich ekspresja wywodzi się z nawyków. Odkrył, że emocje mają prymitywną naturę, a dokładniej są łącznikami z przeszłością, zarówno naszego gatunku jak i naszej indywidualnej historii. Zauważył, że nie kontrolujemy ich w pełni wolą, natomiast pomagają w komunikacji między ludźmi. Darwin opisał ekspresje emocjonalne, w które zaangażowany jest narząd ruchowy oraz typ wyrażanej emocji. W tabeli na następnej stronie znajduje się część klasyfikacji ekspresji emocjonalnych oraz emocje, do których się odnosi.[3]

Tabela 1. Rodzaje ekspresji emocjonalnej omawiane przez Darwina

Ekspresja	Narząd ruchowy	Przykład emocji
Czerwienienie się	Naczynia krwionośne	Wstyd, skromność
Kontakt cielesny	Mięśnie somatyczne	Serdeczność
Zaciskanie pięści	Mięśnie somatyczne	Gniew
Płacz	Kanały łzowe	Smutek
Marszczenie brwi	Mięśnie twarzy	Gniew, frustracja
Śmiech	Aparat oddechowy	Przyjemność
Pocenie się	Gruczoły potowe	Ból
Jeżenie się włosów	Aparat skórny	Strach, gniew
Krzyk	Aparat wokalny	Ból
Wzruszenie ramion	Mięśnie somatyczne	Rezygnacja
Szyderstwo	Mięśnie twarzy	Pogarda
Drżenie	Mięśnie somatyczne	Strach, lęk

Źródło: Oatley K., Jenkis J.M., Zrozumieć emocje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 9

Emocje te oraz sposób ich wyrażania, zostaną dokładniej opisane w kolejnych

podrozdziałach, ale nie z punktu widzenia samego Darwina. Zostaną zaprezentowane bardziej uniwersalne definicje.

W świecie, w którym racjonalny sposób myślenia uważa się za najlepszy
i najskuteczniejszy, staramy się pomijać nasze odczucia. Natomiast rola czynnika, jakim są emocje jest bardzo istotna. Dowody naukowe pokazują, że w racjonalne myślenie zaangażowane są emocjonalne sfery mózgu, a wynik działania człowieka zależy
od współgrania tych dwóch elementów.[4]

            Każda emocja powinna być analizowana przez trzy podstawowe rysy, czyli znak, treść oraz natężenie. „Każda emocja posiada znak: jest dodatnia lub ujemna, należy do klasy emocji pozytywnych, przyjemnych, i negatywnych, przykrych”[5]. Ważne jest, aby treściowo zróżnicować emocje, pozwala nam to na odpowiednie ich zaszeregowanie. Wśród emocji pozytywnych – spójnych z celem wyróżniamy: radość, podziw, zachwyt, miłość, przyjaźń, współczujcie, a wśród negatywnych – niespójnych z celem: wstręt, strach, gniew, rozżalenie, zazdrość, a także rozpacz.

---

[1] Hill D., Emocjonomika – wykorzystanie emocji a sukces w biznesie, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2010, s. 108

[2] Oatley K., Jenkis J.M., Zrozumieć emocje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 15-17

[3] Tamże, s. 7-10

[4] Krokowski M., Rydzewski P., Zarządzanie emocjami. Inteligencja emocjonalna. Vademecum użytkownika, Wydawnictwo Imperia, Łódź 2002, s. 19-20

[5] Węgrzecka M., Zarys psychologii, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2000, s. 115